Bewustmaken en sensibiliseren

Traject 

CAG (Centrum voor Agrarische Geschiedenis), 't Grom (Belgisch Groenten Museum) en Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed werkten in het traject 'Teeltselectie' samen met een aantal boeren-vermeerderaars om het vakmanschap van teeltselectie te documenteren met oog op sensibilisering. 

Daarbij werd er binnen dat traject gewerkt met een audiovisuele productie over educatie voor het vakmanschap van gewasselectie, met een casestudy over het Brussels grondwitloof. (Deze casestudy kan je hier terugvinden.)

Context

Teeltselectie gaat om telkens opnieuw uitzaaien en met het getrainde oog van de boer-vermeerderaar de planten voor het zaad te selecteren op de gewenste eigenschappen. Het is echt een stiel apart. Vandaag is teeltselectie bijna volledig in handen van grote bedrijven, maar dat leidt tot een sterke afname van de diversiteit. Daarom zijn de bovenstaande partners deze kennis en kunde gaan documenteren, om zo het levende erfgoed te borgen en een duurzame toekomst te geven. 

De boeren-vermeerderaars hebben daarbij elk een eigen focus: sommigen hebben een professioneel doelpubliek terwijl anderen mikken op hobbytuinders en moestuiniers.

Door het vakmanschap van teeltselectie samen met, door en voor de erfgoedgemeenschap in beeld te brengen, zetten ze in op meer erfgoedbewustzijn van de telers én van een breder geïnteresseerd publiek zoals bv. moestuiniers.

Aanpak

Voortraject 

Samen met 't GROM lanceerde CAG een open oproep naar hun netwerk van boeren-vermeerderaars om deel te nemen aan een audiovisuele productie. 

De geïnteresseerden werden uitgenodigd voor een online bijeenkomst waar meer informatie werd gedeeld en de doelen werden overeengekomen. Iedereen werd uitgenodigd om zijn gedachten te delen. 

Deze informatie werd gebundeld in een document en naar iedereen gestuurd met de vraag om verdere deelname te bevestigen. Dit maakte het gemakkelijk om te weten wie echt geïnteresseerd was en in staat om deel te nemen. 

Na selectie van de praktijkbeoefenaars kon een ruw productieplan worden gemaakt dat het seizoensgebonden karakter van deze immaterieel-erfgoedpraktijk volgde.

Maakproces filmen

Het filmen zelf gebeurde volgens de seizoenen en het ritme van de gemeenschap. Dit bracht meerdere uitdagingen met zich mee: 

1. De praktijkbeoefenaars hebben een druk en seizoensgebonden schema. Zij kunnen daardoor op voorhand geen definitief filmschema afspreken. 
2. De seizoensfactor: om de vaardigheden en de praktijk van de gewassenselectie te documenteren, moest het seizoensverloop van de gewassen worden bijgehouden. De draaidagen liggen dan weken uit elkaar. 
3. De weersomstandigheden. Regen of droogte, het weer beïnvloedde (last-minute) de planningen van de boeren-vermeerderaars.

Afwerking

Na het filmen werd op een 'zadenbeurs' in ‘t Grom werd een voorvertoning gescreend en goed ontvangen. 

Op basis van deze vertoning en het commentaar werd besloten om bijkomend materiaal te filmen, om zo meer focus te leggen op wat er gezegd werd door de beoefenaars.

Na het afwerken van het documentatieproces werd er een pop-up expo ‘Teeltselectie? Een vak apart!’ ontwikkeld en een sensibiliserende documentaire ‘Teeltselectie? Een vak apart!’ gemaakt. 

(Een tweede, educatieve documentaire werd opgemaakt in context van de casestudy rond het Brussels Grondwitloof. Lees er hier meer over.) 

Ervaring van de filmmaker 
 

"Agrarische professionals zijn meestal te vinden op hun velden of aan het werk. Dit was de factor die het filmproces uitdagend maakte. De tijd om te filmen was beperkt omdat de beoefenaars het ontzettend druk hadden. Het plannen van de opnamedagen en het vasthouden aan dit schema was een uitdaging voor alle betrokkenen." (Alexander Kerkhof, filmmaker)

Aanraders van de filmmaker

• Heb een duidelijke visie over hoe je bewustmaking wilt gaan aanpakken voor je begint met filmen.
• Soms zijn er grenzen aan wat je zelf kan doen bij experimenteel filmmaken. In dat geval kan je er een 'regisseur' bijhalen die de visie tot leven brengt.  
• Een ander soort beeldtaal zoeken is vaak niet gemakkelijk. Breng voorbeelden mee en bespreek goed wat de mogelijkheden zijn met verschillende filmtechnieken. 

Conclusie

Het werken met seizoensgebonden praktijken vraagt voldoende flexibiliteit van de begeleidende erfgoedprofessionals en de betrokken filmmaker. Vaak zal de planning onderhevig zijn aan last minute veranderingen.

Experimenteel filmmaken biedt veel kansen maar kan ook intimiderend overkomen. Spreek op voorhand goed af met de erfgoedgemeenschap hoe ze bewustmaking door film zien. 

Traject 

De erfgoedprofessional van Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed ondernam een traject rond het audiovisueel documenteren van het Japanse houtsnijvakmanschap. Zij gingen daarvoor met Vladimir Ivaneanu en Soetkin Everaert in zee. Vladimir ging in 2007 naar Japan om het vakmanschap te leren. Soetkin volgt les bij Vladimir aan de Academie voor Beeldende Kunst te Gent. Vanuit hun gedeelde passie voor Japanse houtsnede werken ze samen in een meester-leerlingtraject, het kader van de Beurzen Vakmanschap dat zij in 2023 toegewezen kregen.

Japanse houtsnede is een vorm van prentkunst. Deze kunstvorm ontwikkelde zich vanuit de Chinese houtsnede en kreeg midden van de 17e eeuw haar eigen karakter zoals we dat vandaag kennen van prenten als de 'De golf' van Hokusaï. 

In 2024 trekken Vladimir en Soetkin samen naar Japan om samen met Japanse meesters te bekijken hoe zij het vakmanschap inzetten, hun eigen praktijk te evalueren en na te denken over de toekomst.

Context

Vladimir en Soetkin, een meester en een leerling in de houtsnijkunst uit de regio Gent werden door Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed gecontacteerd om deel te nemen aan het project 'Focus Vakmanschap' en een film te maken over hun ambachtelijke praktijk. 

Ze waren enthousiast om deel te nemen en kregen de methodologie die voortkwam uit het project aangeboden om een aanpak te kiezen die voor hen het meest zou betekenen, en waar ze zich goed bij zouden voelen. 

Ze kozen ervoor om zich te richten op communicatie, meer bepaald bewustmaking. Het plan was om hen gedurende een periode te volgen in een nieuw houtsnijproces en daarbij de context, activiteiten en ervaringen te verkennen.

Aanpak

Aan het begin van het filmproces verwachtten Vladimir en Soetkin dat ze het hele proces in twee filmsegmenten zouden moeten tonen. Zo begonnen ze aan hun eigen houtsneden te werken. Na samen een workshop te hebben gegeven, besloten ze om samen te werken aan het maken van één houtsnede-illustratie. Dit stimuleerde de interactie tussen meester en leerling en versnelde het leerproces. 

Er werd van deze gelegenheid gebruik gemaakt om tijd te nemen om de complexiteit van het vakmanschap echt te begrijpen. 

Dit sloot ook aan bij de visie van beide beoefenaars en bood de tijd om deze erfgoedpraktijk grondig te leren kennen. Dit zou niet mogelijk zijn geweest als er werd vastgehouden aan het idee van een documentatieproces met slechts twee filmsegmenten.

Het documentatieproces toont de verschillende fases in het ontstaan van zo’n prent:

1. een houtblok bewerken
2. een ontwerp aanbrengen op dat houtblok
3. het ontwerp geduldig uitsnijden
4. kleuren laag per laag aanbrengen op het houtblok
5. elke laag kleur drukken op speciaal papier

Er komt heel wat gereedschap aan te pas: barens, norilijm en borstels, om er maar enkele te noemen. En natuurlijk ook gutsen, messen of een beitel tijdens het snijproces.
 

Om dit vakmanschap te documenteren, werken Vladimir en Soetkin aan een prent met blauw, roze, zwart en zelfs een blinkende afwerkingslaag. Zo’n prent met een indrukwekkende hoeveelheid detail vraagt heel wat voorbereidingswerk, geduld en kennis.

Traject

De erfgoedprofessional van Bokrijk | Vakmanschap & Erfgoed ondernam samen met Rodenbach (brouwerij in Roeselare) een traject rond het audiovisueel documenteren van het vakmanschap van het kuipen.

Aanvankelijk waren er ook gesprekken met het kuipersmuseum uit Nevele en brouwerij Boon uit Lembeek. Er was net beslist om het bedrijf door te geven en dat zorgde voor veel interne veranderingen. Commerciële bedrijven als Boon en Rodenbach staan constant voor grote uitdagingen. Erfgoed en documenteren is voor hen slechts een klein deel in een groter geheel.

Context

Bij Rodenbach hebben ze bijna 300 staande foeders en vaste kuipers in dienst. Pol, één van de kuipers, ging net op pensioen toen we bij Rodenbach aanklopten. Het was een unieke kans om Pol nog te strikken voor een interview. Jordie, een twintiger, volgde Pol een jaar lang om het vakmanschap te leren.

Ook werd een lokale immaterieel-erfgoedprofessional van erfgoedcel TERF/BIE Midwest betrokken in het traject. Dit voor het afnemen van een interview en rond acties om de sensibiliserende trailer in de kijker te zetten.

Aanpak

Het plannen van de opnamedagen gebeurde voor en na de zomerperiode. In de zomer is het erg druk in de brouwerij omdat Rodenbach een zomerbiertje is. 

Omdat er wel commerciële en drukke agenda’s zijn, was het filmen soms op korte termijn. Gelukkig waren de partners en de filmmaker erg flexibel.

In de foederzalen moest er ook wel extra licht gebruikt worden. De foederzalen zijn erg groot. De ruimte tussen de foeders is smal en om een foeder in te gaan, is het erg hoog. 

We hebben in de montage gewerkt naar ‘een dag in het leven van de kuiper’ waar je de meeste handelingen ziet. We hebben natuurlijk geen lekkende foeder kunnen filmen (gelukkig). We hebben wel zoveel mogelijk handelingen gefilmd van een kuiper.