Home Toolkits Onderzoek

Toolkit

Onderzoek

Onderzoek over erfgoed

De praktijk onderzoeken

Leren over

Filmen/documenteren om onderzoek te doen

Filmmaker Alexander Kerkhof filmt leden van 'Reuzen in Vlaanderen vzw' bij het maken van een reuzenhoofd te Wingene.

ONDERZOEK

Onderzoek naar immaterieel erfgoed door middel van filmen of audiovisuele documentatie omvat een breed scala aan soorten onderzoeksbenaderingen en methodologieën. Elk onderzoeksinitiatief moet daarom gestuurd worden door duidelijke onderzoeksvragen.

De onderzoeksvraag kan bijvoorbeeld gaan over:

het begrijpen van een specifieke techniek van een ambacht of het gebruik van materialen
het analyseren en interpreteren van verschillende aspecten van een specifiek ambacht (van historische gegevens tot de manier waarop het door de tijd en ruimte heen evolueert)
...

Een onderzoeksvraag kan zich ook richten op dimensies die van belang zijn voor het borgen van immaterieel erfgoed in het algemeen, zoals:

onderzoek naar sociale relaties binnen een groep beoefenaars
manieren van overdracht
manieren om inventarissen op te stellen
participatieve methoden die worden gebruikt in verschillende borgingsmaatregelen
rechten van gemeenschappen
…

Wat van het grootste belang is bij elke opname of documentaire i.k.v. onderzoek is de betrokkenheid van gemeenschappen, groepen en individuen in elk van deze processen. Tegelijk moeten er ook geschikte manieren worden gevonden om alle belanghebbenden te informeren over de verworven en nieuw geproduceerde kennis, en om deze ‘terug te geven’ aan de betrokkenen.

Om levend erfgoed te onderzoeken door middel van audiovisueel documenteren kun je overwegen de methode van 'participerende observatie' toepassen. Deze kwalitatieve onderzoeksmethode omvat o.a. observatie, participatie, discussies, semi-gestructureerde interviews en zelfreflecties.

Omdat het een combinatie is van verschillende onderzoeksmethoden, waarbij zowel de betrokkenen zelf alsook de reflecties en interpretaties van de onderzoeker aan bod komen, haalt het het beste uit je onderzoeksproject!

TIP! Ben je nieuw met filmen? Bekijk onze 'Stap-voor-stap handleiding voor filmen' om aan de slag te gaan!

Ga naar de stap-voor-stap handleiding

Opmerking

In de loop van de tijd hebben zich verschillende paradigma's en benaderingen ontwikkeld in de antropologie en erfgoedstudies. Tegenwoordig benadrukken zowel de audiovisuele antropologie als erfgoedstudies de noodzaak om gemeenschappen actief te betrekken in onderzoeksprocessen en om de positie van de onderzoeker duidelijk en ondubbelzinnig te bepalen.

Het maken van een reuzenkostuum door leden van Reuzen in Vlaanderen vzw.

De volgende aanbevelingen zijn gebaseerd op ervaringen uit het project ‘Focus Vakmanschap’, waarbij een professionele filmmaker nauw samenwerkte met erfgoedprofessionals en -beoefenaars.

Het intensief en collaboratief filmproces impliceert veel werkuren en een stevig budget. Ook wanneer je minder tijd of budget hebt, kan je het advies hieronder aanpassen en toespitsen op je eigen context en mogelijkheden.

01 PREPRODUCTIE

Bepaal de onderzoeksvraag en het vakmanschap

Gebruik de onderzoeksvraag als uitgangspunt voor het opbouwen van het filmproject.
Maak, indien mogelijk, gebruik van reeds bestaande netwerken van beoefenaars om de onderzoeksvraag te verkennen.

Vakman(schap) vinden en in kaart brengen

Neem contact op met de erfgoedgemeenschap om de onderzoeksvraag te introduceren en hen op de hoogte te brengen van de intentie om het onderzoek via audiovisueel documenteren uit te voeren.
Nodig alle geïnteresseerden uit om deel te nemen aan een ‘productiemeeting’, onderzoek samen hoe de onderzoeksvraag kan worden omgezet in interessante filmsegmenten.

Plan het filmen

Maak een productieschema met de filmsegmenten en kijk of je er kunt combineren om tijd en budget te besparen.
Vertaal de specifieke acties in shotlists.
Gebruik de opnamelijsten om ruwe tijdschema's te maken.
Communiceer de shotlists en ruwe tijdschema's met de uitvoerders om hun fiat te verkrijgen.
Neem enkele dagen voor de opnamemomenten contact op met alle betrokkenen om te zien of alles plaats kan vinden zoals besproken.

02 PRODUCTIE

Voor het filmen

Maak een opnameschema en volg het zo strikt mogelijk op, maar behoud ook marge voor onverwachte situaties.
Bespreek hoe de beoefenaars precies te werk zullen gaan om het filmmateriaal goed op te zetten.
Neem enkele dagen vóór de eigenlijke opname contact op met alle betrokkenen om te bevestigen dat alles plaatsvindt zoals besproken.
Begin vroeg genoeg en laat een marge in je tijdschema voor onverwachte situaties.

Tijdens het filmen

Film eerst een inleiding op de onderzoeksvraag.
Gebruik de shotlists en ruwe tijdschema's om alle geplande filmmomenten af te werken.
Als er naast het geplande filmen ook ‘leermomenten’ met de deelnemers worden georganiseerd om de interactie met het onderzoek te stimuleren, film deze dan en nodig de deelnemers uit voor korte spontane interviewsessies.
Leg zelfreflectie over het onderzoeksproces vast na elk van de leeractiviteiten en geplande opnames. Focus meer op consistentie dan op de vorm van deze zelfreflectiemomenten.
Film een conclusie op de onderzoeksvraag op basis van de input van het afgelopen filmproces.

03 POSTPRODUCTIE

Montage van de beelden (editen)

Maak ruwe montages van ieder filmsegment op een aparte tijdlijn, isoleer alle bruikbare shots.
Combineer dit met de interviews en opnames van de zelfreflectie op een 'mastertimeline'.
Bouw de montage op door shots toe te voegen, te knippen en bij te snijden.

Overleggen en afronden

Exporteer een voorbeeldbestand van de voltooide montage en overleg met alle betrokken partijen om feedback te verzamelen voordat je de video afwerkt.
Houd opmerkingen over de bewerking bij in de reeds aangemaakte spreadsheet.
Verwerk het commentaar en maak de video af door het geluid en de beelden te finaliseren.

01 Het maken van reuzen

Traject

Histories koos ervoor om de reuzencultuur als inspirerend praktijkvoorbeeld naar voren te schuiven. De organisatie heeft in het verleden al uitgebreid samengewerkt met de erfgoedgemeenschap rond de reuzencultuur in Vlaanderen.

Samen met verschillende reuzenverenigingen uit heel Vlaanderen werd er over de landsgrenzen heen gegaan om het onderzoek naar het bouwen van een reus audiovisueel te documenteren.

Context

Frea Vancraeynest, erfgoedprofessional bij Histories, onderzocht samen met verschillende erfgoedgemeenschappen hoe het maakproces van reuzen is geëvolueerd en welke diverse manieren er vandaag zijn om reuzen te bouwen.

Dat werd gedaan aan de hand van 5 'maakinsteken':

Hoofd
Geraamte/onderstel
Restauratie/hergebruik
Draagvlak (gemeenschap en storytelling)
Personage (kleding en accessoires)

Voor elke 'maakinsteek' werkte Histories telkens samen met een andere (reuzen)vereniging die bezig was met het maken van een nieuwe reus, in telkens een andere provincie. Ook gingen ze naar Spanje, om daar kennis te gaan opdoen van bouwtechnieken.

Aanpak

In dit traject werden het documentatieproces en de onderzoeken opgestart vanuit een reeds goed gevestigd netwerk. Het hele onderzoeksproces werd gedocumenteerd door een externe, professionele filmmaker.

Tijdens het proces werd niet alleen gefilmd hoe reuzen gebouwd worden, maar liet men ook de bouwers en ervaringsdeskundigen zelf aan het woord.

Op verschillende 'lerende netwerkmomenten', gedurende de productietijd, werden de betrokken gemeenschappen uitgenodigd om hun ervaringen te delen en van elkaar te leren.

Hier werd de tijd genomen om de deelnemers te interviewen en werden ze uitgenodigd om hun gedachten te delen over de film, het traject en de ontwikkeling ervan. Dit waren ook de momenten waarop de begeleidende erfgoedprofessionals van Histories zelf reflecteerden op het proces.

Dit traject legt Histories vast op beeld, met de onderzoeksfilm als resultaat. De film vormt ook een nieuwe manier van kennisuitwisseling rond de vraag "Hoe worden reuzen gemaakt?". De nieuwsgierige kijker, maar ook de ervaren bouwer, leert nieuwe perspectieven, bouwtechnieken en gemeenschappen kennen. Dit openlijk delen van kennis is het begin van een waardevol nieuw hoofdstuk in het Vlaamse reuzenverhaal.

De resultaten van het onderzoek zullen naast de onderzoeksfilm ook interessante aanvullingen opleveren voor de reuzendatabank van Histories en het grotere traject rond reuzencultuur ‘Rond de rokken van de reus’, dat loopt in samenwerking met Reuzen in Vlaanderen vzw.

Histories bundelt daarnaast de opgedane inzichten over het maakproces in een onderzoeksrapport.

Ervaringen

"Deelnemers en toeschouwers vinden elkaar in het maakproces van reuzen. Dat is belangrijk voor het duurzaam borgen van deze bijzondere traditie, en creëert nieuwe impulsen in het lopende begeleidingstraject met Reuzen in Vlaanderen vzw." (Frea Vancraeynest, Histories vzw)

"Tijdens een bezoek naar Spanje, werd de Catalaanse manier van het maken van de onderstructuur van een reus geïllustreerd aan de beoefenaars uit Vlaanderen. Dit betekende reizen met veel materiaal en werken met een vertaler, wat een uitdaging was." (Alexander Kerkhof, filmmaker)

Meer weten over het traject 'Het maken van reuzen'?